بازار اوراق اختیار معامله

تامین مالی با اوراق اختیار معامله

تنوع‌بخشی در بازار سرمایه با بهره‌گیری از ابزارهای مالی همواره می‌تواند در مهار تورم و هدایت بهینه منابع مالی سرگردان به بخش‌های زیربنایی اقتصاد کشور کمک شایانی کند. راه‌اندازی اوراق اختیار معامله سهام اتفاقی بزرگ در بازار سرمایه کشور است که حوزه دانش را متحول می‌کند. البته پستی و بلندی‌هایی هم بر سر راه آپشن‌ها وجود دارد اما امید است جزو ابزارهایی نباشد که در آینده به محاق برود. اختیار معامله در خرید و فروش متنوع است اما معروف ترین آن، الگوی اروپایی و آمریکایی است که اکنون اختیار معامله اروپایی در ایران مبنا قرار گرفته است. این در حالی است که شفافیت و کارایی برای بازار سرمایه و اهرم کردن و سودآوری هم برای سرمایه‌گذار مهم است بنابراین این ابزار فرصت مهمی برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. این در حالی است که فروشنده اوراق اختیار معامله در قبال این تعهد، مبلغ معینی از خریدار دریافت می‌کند. در این شرایط هر یک از خریدار و فروشنده می‌توانند در ازای مبلغ معینی اختیار سهام خود را به شخص سوم واگذار کنند. سرمایه‌گذاران می‌توانند فقط نسبت به اخذ موقعیت خرید در نمادهای ایجادشده اقدام کنند و اخذ موقعیت فروش فقط به منظور بستن موقعیت‌های خرید قبلی اخذشده، امکان‌پذیر خواهد بود. بر این اساس سبک اعمال قراردادهای فوق از نوع اروپایی بوده، به این معنا که فقط در سررسید قابلیت اعمال خواهند داشت. اوراق اختیار معامله به عنوان یکی بازار اوراق اختیار معامله از ابزارهای مالی مشتقه، با توجه به خواص خود نه‌تنها یکی از ابزارهای مورد علاقه پژوهشگران حوزه مالی بوده است بلکه در میان فعالان عرصه عمل در بازارها نیز یکی از مهم‌ترین اوراق مشتقه محسوب می‌شود زیرا با خاصیت دوگانه خود یعنی ترکیب اختیار از یک‌سو و تعهد از سوی دیگر، برخلاف ابزارهایی چون قراردادهای آتی خواستاران بیشتری را مجذوب خود می‌کند. اکنون سرمایه‌گذاران ما می‌توانند با استفاده از این ابزار اقدام به پوشش ریسک‌های ناخواسته کنند. همچنین می‌توانند با اخذ موقعیت در این ابزار اقدام به سرمایه‌گذاری و کسب بازدهی کنند. این قرارداد به دارنده آن اجازه می‌دهد ه سهام مورد نظر را با قیمت مورد توافق، قبل از انقضای اختیار معامله بخرد یا بفروشد. اختیار معامله سهام یکی از ابزارهای مشتقه خلاقانه، ابتکاری و انعطاف‌پذیر است که تاکنون ایجاد شده و جایگاه خود را در بازار سهام پیدا کرده است. اختیار معامله سهام به طور کلی به چهار دسته تقسیم می‌شود. اختیار معامله سهام مورد معامله در بورس یکی از انواع اختیار معامله است که هر کس به آسانی می‌تواند از طریق یک کارگزار در بورس آنها را معامله کند و به عنوان اختیار معامله‌های پذیرفته‌شده در بورس نیز شناخته می‌شود.

بازار اوراق اختیار معامله – بخش دوم

سازمان بورس اوراق اختیار معامله شیکاگو (CBOE)در سال ۱۹۷۳ میلادی گشایش یافت. این بورس اولین بورسی بود که فقط به معاملات اوراق اختیار معامله می پردازد. در سال۱۹۸۲میلادی ، معاملات مربوط به بازار اوراق اختیار معامله قراردادهای اوراق اختیار معامله پیمان های مالی ( اوراق اختیار معامله مربوط به پیمان های مالی از قبیل پیمان های اوراق قرضه خزانه) راه اندازی شد. بعد از اواسط دهه ۱۹۸۰ میلادی ، بازار اوراق اختیار معامله به سرعت رشدکردند.

در شکل ۹-۱۰، ارزش فرضی قرارداد های اوراق اختیار معامله ای که به وسیله بانک های تجاری نگهداری می شوددر فاصله زمانی بین سال های ۱۹۹۲تا۲۰۰۷ میلادی نشان داده شده است. در جدول ۳-۱۰ نیز فهرست ویژگی های برخی از اوراق اختیار معامله فعال آمده است. بزرگترین بورس اوراق اختیار معامله ایالات متحده آمریکا، بورس اوراق اختیار معامله شیکاگو (CBOE)است. اولین بورس های اوراق اختیار معامله ای که در خارج از آمریکا شروع به کار کردند. بسیاری از معاملات اوراق اختیار معامله در بازار های خارج از بورس (فرابورس) صورت میگیرد وبه همین دلیل حجم معاملات اوراق اختیار معامله بسیار بیشتر از آن چیزی است که در بورس های سازمان یافته معامله میشو .براساس اوراق اختیار معامله آمریکایی دارنده اوراق مهامله می تواند در هر زمانی قبل از سررسید اوراق اختیار معامله اقدام به خرید یا فروش دارایی تعهدشده کند. در حالی که براساس اوراق اختیار معامله اروپایی دارنده اوراق اختیار معامله فقط در موعد سررسید میتواند به خرید یا فروش اوراق اختیار معامله تعهدشده اقدام کند. بیشتر معاملات اوراق اختیار معامله ای که در بورس های ایالت متحده آمریکا و خارج از آمریکا معامله میشوند. از نوع اوراق اختیار معامله آمریکایی هستند.بازار اوراق اختیار معامله

فرایند معاملاتی اوراق اختیار معامله

فرایند معاملاتی اوراق اختیار معامله شبیه معاملات پیمان های آتی است. سرمایگذاری که بدنبال سرمایگذاری در اوراق اختیار معامله است ار کارگزار خود در خواست میکند سفارش خرید یا فروش حجم معینی از اوراق اختیار خرید یا فروش را با موعد سررسید و قیمت توافقی معینی به اجرا درآورد. کارگزار ، این سفارش را برای به اجرا در آوردن ، برای نماینده خود در بورس ارسال میکند. بسیاری از معاملات مربوط به بورس های بزرگی مانند اوراق اختیار معامله شیکاگو(CBOE)در سکوی معاملاتی صورت میگیرد. مانند پیمان هایآتی، معاملات اوراق اختیار معامله نیز اغلب به روش سیستم اطلاعات باز (حراج حضوری) انجام میشود.

فقط اعضای بورس اوراق اختیار معامله مجاز هستنددر تالار بورس اوراق اختیار معامله به انجام معاملات بپردازند. معاملات اوراق اختیار معامله نیز،می تواند در قالب سفارش به قیمت روز(اجرای سفارش با بهترین قیمت موجود)و سفارش یه فیمت معین (اجرای سفارش با قیمت تععین شده)به اجرا در آید.

به کحض اینکه در سکوی معاملات ، برروی قیمت اوراق اختیار معامله توافق به عمل آمد، طرفین به صورت الکترونیکی جزئیات معامله را برای اتاق پایاپای ارسال می کنند. اتاق پایاپای، معاملات را به معاملات خرید و فروش تقسیم کرده و برای هر معامله ، نقش طرف مقابل را ایفا می کند.به عبارت دیگر برای هر خریدار اوراق اختیار معامله نقش فروشنده وبرای هر فروشنده اوراق اختیار معامله ، نقش خریدار را ایفا بازار اوراق اختیار معامله می کند ،سپس کارگزار تالار بورس انجام معاملات را تایید خواهد کرد.

در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی بورس اوراق اختیار معامله شیکاگو(CBOE) با تجهیز کارگزاران تالار به رایانه هایی با نمایشگرهای لمسی ، سبب افزایش سرعت اجرای سفارش ها و افزایش راحتی و کارایی اجرای آنها شد. برای مثال، وقتی که کارگزار سفارشی را انتخاب می کند، یک کارت معاملاتی الکترونیکی در صفحه رایانه ظاهر می شود. این کارت الکترونیکی به کارگزار امکان می دهد اطلاعات معاملاتی مورد نیاز (از قبیل حجم، قیمت و ….) را وارد سیستم کند. وقتی اطلاعات کارت تکمیل شد کارگزار می تواند با لمس صفحه نمایشگر معامله مورد نظر خود را به اجرا در آورد با تایید معامله توسط کارگزار ، سیستم به طور همزمان پیامی را برای مشتری ارسال میکندو همچنین داده های مربوط به معامله برای سایر معاملگران نیز ارسال می شود. در ادامه به بررسی سه نوع اوراق اختیار معامله اصلی می پردازیم که در بورس معامله می شوند.

اوراق اختیار معامله سهام

اوراق دارایی تعهدشده در قرار داد مربوط به اوراق اختیار معامله سهام ، سهام یک شرکت سهامی عام است. یک اوراق اختیار معامله اغلب شامل ۱۰۰سهام شرکت مورد نظر است. همانطور که در گذشته اشاره شد، اوراق اختیار معامله ای که در بورش های اوراق اختیار معامله آمریکا معامله می شوند، اغلب از نوع اوراق اختیار معامله آمریکایی هستند. یک سهام ممکن است دارای اوراق اختیار خرید وفروش مختلفی با قیمت توافقی و تاریخ انقضای متفاوتی باشد، به علاوه قیمت اوراق اختیار معامله ، علامتی است که «با ارزش»یا«فاقد ارزش»بودن اوراق اختیار معامله را نشان می دهد. برای مثال: همانطور که درشکل ۱۰-۱۰ نشان داده شده است. اوراق اختیار خریدی با قیمت توافقی ۲۰ دلار ،«با ارزش»محسوب می شود(۲۰ دلار کمتر تز قیمت جاری سهام ، یعنی۱۵/۲۳ دلار است) در حالی که اوراق اختیار خریدی با قیمت توافقی ۲۵دلار ،«فاقد ارزش»محسوب می شود(۲۵ دلار بزرگتر از قیمت جاری سهام ، سعنی ۱۵/۲۳دلار است)اوراق اختیار فروش به طور دقیق وضعیت مقابل را دارد. یعنی اوراق اختیار فروشی با قیمت توافقی ۲۰دلار ،«فاقد ارزش» محسوب می شود(۲۰ دلار کمتر از قیمت جاری سهام ، یعنی ۱۵/۲۳ دلار است)در حالی که اوراق اختیار فروشی با قیمت توافقی ۲۵دلار ،«با ارزش»محسوب میشود ۲۵دلار بزرگتر از قیمت جاری سهام ، یعنی ۱۵/۲۳دلار است).

اوراق اختیار معامله شاخص سهام

دارایی تعهدشده در قرارداد مربوط به اوراق اختیار معامله شاخص سهام ، ارزش یک شاخص عمده بازار سهام (مانند شاخص متوسط صنعتی داوجونز یا شاخص ۵۰۰سهام اس اند پی)است. یک سرمایه گذار ، زمانی به خرید برگ اختیار خرید (فروش) شاخص سهام اقدام میکند که تصور کند ارزش شاخص بازار سهام مورد نظر تا زمان انتقضای برگ اختیار معامله ، افزایش (کاهش) یابد، در آن صورت دارنده برگ اختیار خرید (فروش)می تواند در موعد سررسید به میزان ارزش ذاتی منتفع شود. تفاوت میان اوراق اختیار معامله سهام با اوراق اختیار معامله شاخص سهام در این است که دارنده اوراق اختیار معامله شاخص سهام در موعد سررسید نمی تواند قرارداد اوراق اختیار معامله شاخص سهام در موعد سررسید، به صورت نقدی تسویه شود (یعنی در صورتی که اوراق اختیار معامله با ارزش باشد پیزی دریافت نخواهد کرد) . به غیر از شاخص ۵۰۰ سهام اس اند پی (که اوراق اختیار معامله اروپایی است) سایر اوراق اختیار معامله سهام از نوع اوراق اختیار معامله آمریکا محسوب می شوند.

سرمایه گذاران با استفاده از اوراق اختیار معامله شاخص سهام می توانند به طور غیر مستقیم در پرتفلیو متنوعی که بیانگر شاخص کلی بازار است. سرمایگذاری کنند. چنانچه فرد سرمایگذار بر این تصور باشد که شاخص ۵۰۰ سهام اس اند پی در آینده افزایش خواهد یافت ، می تواند اقدام به خرید اوراق اختیار خرید این شاخص کند. اگر پیش بینی او درست باشد وشاخص ۵۰۰ سهام اس اند پی افزایش یابد ارزش اوراق اختیار خرید او نیز افزایش خواهد یافت . بنابراین، سرمایگذار بدون صرف مبالغ زیاد و بدون خرید مستقیم سهام ، می تواند از راه سرمایگذاری در شاخص ۵۰۰ سهام اس اند پی منتفع شود.

اوراق اختیار معامله پیمان های آتی

دارایی تعهدشده در قرارداد مربوط به اوراق اختیار معامله پیمان های آتی قراردادهای پیمان آنی (مانند پیمان آتی اوراق قرضه خزانه ۱۰۰،۰۰۰دلاری)است. خریدار برگ اختیار خرید(فروش) حق دارد پیمان آتی تعهدشده را قبل از تاریخ انقضا (در صورتی که اوراق اختیار معامله آمریکایی باشد)خریداری کند(بفروشد). فروشنده برگ اختیار خرید (فروش) پیمان آتی متعهد می شود به محض اعمال اوراق اختیار معامله به وسیله خریدار برای(فروش) می تواند با قیمت توافقی اقدام به خرید (فروش) پیمان آتی تعهدشده کند. جذابیت اوراق اختیار معامله پیمان های آتی برای سرمایگذاران می تواند بیشتر از اوراق اختیار معامله دارایی تعهدشده باشد، چرا که قیمت آن ارزان تر بوده و تحویل آن نیز به راحتی صورت میگیرد . همچنین دسترسی به اطلاعات قرارداد پیمان های آتی نیز به راحتی امکان پذیر است . در حال حاضر برای پیمان های آتی نرخ بهره ، ارز و شاخص سهام، اوراق اختیار معامله وجود دارد.

ارائه سررسیدهای یک‌ساله در بازار اختیار معامله بورس اوراق بهادار تهران

شرکت بورس اوراق بهادار تهران با توجه به درخواست فعالان بازار، قراردادهای اختیارمعامله با سررسیدهای یک‌ساله را در راستای امکان استفاده از استراتژی‌های معاملاتی با افق‌های زمانی متنوع، در نمادهای بنیادی بازار ارائه می کند.

وحیدمطهری‌نیا سرپرست مدیریت عملیات بازار ابزارهای نوین مالی، با بیان مطلب فوق اظهار داشت: قراردادهای اختیارمعامله مبتنی بر سهام شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی (شستا) با سررسید شهریور 1402، هم‌اکنون در بازار اختیار بورس تهران فعال بوده و قابل معامله می‌باشند. همچنین دوره معاملاتی قراردادهای اختیارمعامله سهام شرکت ملی صنایع مس ایران (فملی) با سررسید مهرماه 1402 نیز از روز سه‌شنبه (22 شهریور ماه 1401) آغاز خواهد شد. قراردادهای اختیارمعامله یکساله بر روی سهام شرکت فولاد مبارکه اصفهان (فولاد) نیز به زودی ارائه خواهد گردید.

سرپرست مدیریت عملیات بازار ابزارهای نوین مالی افزود: نکته مهم در ارزشگذاری قراردادهای اختیارمعامله با سررسیدهای بلندمدت، لحاظ سود تقسیمی دارایی‌های پایه اوراق اختیارمعامله مبتنی بر آن است.

مطهری نیا تصریح کرد: چنانچه دارایی پایه قراردادهای اختیارمعامله در طول دوره معاملاتی این قراردادها مشمول پرداخت سود نقدی شوند، این مبلغ باید در ارزشگذاری قیمت (پریمیوم) قراردادهای اختیارمعامله مبتنی بر همان دارایی پایه، لحاظ می شود.

قرارداد اختیار معامله

قرارداد اختیار معامله سهام؛ نقطه عطف بازار سرمایه

قراردادهای اختیار معامله از جمله ابزارهای نوین مالی است که اخیراً به بازار سرمایه راه یافته است. براساس این قرارداد، دو طرف توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند. در این معامله، خریدار “اختیار معامله”، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده را به دست می‌آورد. از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، براساس مفاد قرارداد، آماده اجراء تعهدات قرارداد (خرید یا فروش دارایی پایه) مذکور است. چنان‌که از تعریف قرارداد اختیار معامله پیداست، دارنده قرارداد (خریدار) در اعمال حق خود مختار است و به عبارت دیگر، هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف‌نظر وی از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است را از دست می‌دهد. از طرف دیگر؛ فروشنده در صورت تمایل خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است.

قرارداد اختیار معامله سهم

1. اختیار خرید: قراردادی است که طبق آن خریدار، اختیار (نه اجبار) دارد که دارایی پایه مورد نظر را در زمان مشخصی از آینده با قیمت اعمال مشخص خریداری کند.
2. اختیار فروش: قراردادی است که طبق آن خریدار، اختیار (نه اجبار) دارد که دارایی پایه مورد نظر را در سررسید قرارداد با قیمت اعمال مشخص بفروشد.

قیمت اعمال، یک قیمت تفاهم شده بین خریدار و فروشنده اختیار است. سررسید قرارداد نیز تاریخ تفاهم شده آتی در قرارداد خواهد بود. دارایی پایه را می‌توان سهام، دارایی فیزیکی، ارزهای قابل معامله و سایر مواردی در نظر گرفت که قرارداد اختیار معامله بر روی آن تعریف می­شود.

• بر خلاف سمت خریدار، فروشنده اختیار در صورت اعمال قرارداد از سوی خریدار، موظف به فروش یا خرید دارایی پایه خواهد بود و اختیاری در این بین ندارد.
• با توجه به نکات ذکرشده، چهار حالت کلی برای طرفین معامله اختیار می­توان متصور شد: خریدار اختیار خرید / فروش، فروشنده اختیار خرید / فروش. خریدار اختیار خرید/فروش اختیار انجام معامله و فروشنده اختیار خرید/فروش موظف به فروش/خرید دارایی پایه (در صورت اعمال سمت خریدار) خواهد بود.

تجربه جهانی و ایران

تجربه جهانی مرتبط با ابزار اختیار به اوایل قرن 18 در اروپا و آمریکا برمی­گردد؛ اما مبادله رسمی در قالب اختیار معامله سهام، ابتدا در سال 1975 در بورس سهام آمریکا (AMEX) و بورس فیلادلفیا (PHLX) راه‌اندازی شد. بورس شیکاگو (CBOT) در 1973 یک بورس انحصاری برای اختیار معاملات روی سهام تشکیل داد.

هم‌اکنون در ایران قراردادهای اختیار بر روی سهام تعدادی از شرکت­های بزرگ و تاثیرگذار بورس طراحی و قابل انجام است؛ از جمله بانک ملت، فولاد خوزستان، فولاد مبارکه، گل گهر، مپنا، نفت و گاز پارسیان، ایران‌خودرو، فولاد خوزستان، ملی مس، پالایشگاه اصفهان و پالایشگاه بندرعباس.

شخص خریدار اختیار باید به میزان اندازه قرارداد ضرب در قیمت پرداختی (پرمیوم) اختیار در حساب کارگزاری وجه داشته باشد (بیشترین ریسک سمت خریدار، زیان به مبلغ پرمیوم است.)

شخص فروشنده اختیار با توجه به اینکه در معرض ریسک قرار دارد، مبلغی تحت عنوان پرمیوم پرداختی سمت خریدار را دریافت می‌کند. همچنین باید وجه مشخصی با توجه به ضرایب تصویب شده توسط سازمان بورس اوراق بهادار در حساب وی مسدود شود تا تضمین کافی برای اعمال خریدار وجود داشته باشد.

در صورتی که قیمت بازار دارایی پایه از نرخ توافقی قرارداد پیشی گیرد، اختیار خرید معامله با ارزش می‌شود. با توجه به این نکته، سه حالت کلی برای هر قرارداد اختیار وجود دارد:

در صورتی که ارزش دارایی پایه کمتر، برابر یا بیشتر از قیمت اعمال توافق شده باشد، اختیار خرید معامله را به ترتیب بی‌ارزش، به ارزش و با ارزش می­دانند. این تقسیم‌بندی برای اختیار خرید است و برای اختیار فروش، دقیقاً به عکس این شرایط صادق است.

کاربردهای اختیار معامله

اختیار معامله معمولاً برای سه دسته از سرمایه‌گذاران مناسب است:

1. پوشش‌دهندگان ریسک: اشخاصی که مالک، تولیدکننده یا مصرف‌کننده دارایی پایه هستند، برای قرار گرفتن در منطقه امن، می‌توانند وارد قرارداد اختیار معامله می­شوند. به‌عنوان‌مثال؛ مصرف‌کننده صنعتی یک ماده اولیه که بازار آن ماده، دارای نوسان قیمتی بالایی است، می‌تواند وارد سمت خرید اختیار خرید آن ماده اولیه شود و هزینه مواد اولیه خود در آینده را تثبیت نماید. سمت فروش برای طیف وسیع‌تری از دارایی­ها قابل تعریف است. مثلاً فردی که مالک سهام یک شرکت می‌باشد و معتقد به روند رو به کاهش قیمت سهام است، می‌تواند اختیار فروش آن سهام را خریداری کرده و از ریسک افت قیمت دارایی خود اجتناب کند.
2. سفته بازان و استفاده از اهرم در معاملات: هدف سفته‌باز، کسب سود از تحرکات دارایی پایه است. در صورتی که سرمایه­گذار به بهتر (بدتر) شدن شرایط معامله یک دارایی پایه اعتقاد داشته باشد، به جای خرید (فروش) دارایی می­تواند اقدام به خرید (فروش) اختیار معامله آن کند. مهم‌ترین نقطه قوت استفاده از قرارداد اختیار به جای سرمایه­گذاری مستقیم بر دارایی پایه را ­می‌توان استفاده از اهرم ایجاد شده در این بین دانست، چراکه پرمیوم پرداختی برای اختیار، عموماً در مقایسه با قیمت دارایی پایین، درصد کمی است.
3. آربیتراژگر: هدف این دسته از معامله گران، کسب سود بدون ریسک از طریق ورود همزمان در دو بازار است. در واقع؛ به دلیل عدم بازار اوراق اختیار معامله دقت کافی در بازار معاملات سهام و تغییرات شدید مثبت و منفی قیمت سهام، فرصتی ایجاد می‌شود که شخص آربیتراژگر، قرارداد اختیار خرید با قیمت پایین‌تر را با پرمیوم پرداختی پایین خریداری می‌کند و قرارداد اختیار خرید با قیمت اعمال بالاتر را به پرمیوم دریافتی بالاتری می‌فروشد و به این روش کسب سود می‌کند. معمولاً در بازارهای کارآ، این نوع فرصت­ها در زمان کوتاهی از بین می­روند.

عموماً دو نوع آپشن در بازارها قابل دسترسی است

• آپشن اروپایی: این آپشن فقط در سررسید قرارداد قابل اعمال است و انعطاف و جذابیت کمتری دارد. آپشن‌های موجود در بازار سرمایه ایران، همگی از نوع اروپایی هستند.
• آپشن آمریکایی: در هر زمان از انعقاد قرارداد تا سررسید توسط خریدار قابل اعمال است.

اعمال قرارداد اختیار، در صورتی انجام می‌شود که شخص خریدار اختیار از به اجرا گذاشتن حق انتخاب خود کسب سود کند. به عنوان مثال؛ شخص خریدار اختیار خرید سهم الف به قیمت اعمال توافقی 200 تومان، در زمان سررسید با قیمت بازار 250 تومان دارایی پایه مواجه شود. در این حالت شخص، حق خرید خود به قیمت 200 تومان را اعمال کرده و در بازار سهم را به قیمت 250 تومان فروخته و از این محل، سود 50 تومانی کسب می­کند. سود شخص در اصل پس از کسر پرمیوم پرداخت شده ابتدایی برای قرارداد اختیار خرید به‌دست خواهد آمد.

سمت فروش اختیار دو حالت کلی دارد:

1. حالت اول آن است که فروشنده اختیار خرید، دارایی پایه را نیز در تملک داشته باشد. به عنوان مثال؛ تولیدکننده مس را تصور کنید که مس تولیدی دارد و در زمانی که قیمت مس 6 هزار دلار است، اقدام به فروش قرارداد اختیار خرید مس به قیمت 6300 با پرمیوم 20 دلاری می­کند. در زمان سررسید، یا قیمت کمتر از 6 هزار و 300 دلار است اختیار اعمال نمی­شود و عایدی فروشنده 20 دلار خواهد بود؛ اما در حالت دوم، اگر قیمت بالای 6 هزار و 300 دلار برود، سمت خریدار حق خود را اعمال می­کند؛ در نتیجه با توجه با دارایی مس، هم تولیدات به قیمت بالاتری فروش رفته و هم 20 دلار پرمیوم دریافت شده است.
2. حالت دوم آن است که فروشنده اختیار خرید، دارایی پایه را در اختیار نداشته باشد. در این حالت، سود فروشنده محدود به پرمیوم دریافتی است؛ اما ضرر آن ممکن است، حتی به بی‌نهایت برسد. مثلاً زمانی را تصور کنید که دارایی پایه در زمان سررسید به دلیل کمیاب شدن، قیمت تصاعدی و صعودی پیدا کند و فروشنده با هر رشد قیمتی برای تامین و تحویل آن، هزینه (زیان) بیشتری را تجربه کند.

ارزش‌گذاری اختیار

عوامل مختلفی بر ارزش قرارداد اختیار اثرگذار است. به کمک مدل‌سازی و بررسی­های انجام گرفته، مدل معروف به “بلک-شولز” در قراردادهای اختیار بیشترین کاربرد را دارد. در مدل­های ارزش‌گذاری اختیار، عوامل زیر از دید سرمایه­گذاری بیشترین اهمیت را دارند:

1. زمان تا سررسید: هر چه زمان سررسید طولانی‌تر باشد، بر ارزش اختیار اثر مثبت دارد.
2. قیمت دارایی پایه: هرچه قیمت دارایی پایه در حال حاضر بالاتر باشد پرمیوم پرداختی برای اختیار خرید (فروش)، مبلغ بالاتر (کمتر) خواهد بود.
3. قیمت اعمال: هر چه قیمت اعمال برای یک اختیار خرید (فروش) بالاتر باشد، پرمیوم پرداختی برای اختیار پایین‌تر (بالاتر) است.
4. نوسان‌پذیری: تغییرات قیمتی دارایی پایه ارزش اختیار را بالا می‌برند. در نتیجه، رابطه نوسان‌پذیری با پرمیوم پرداختی در هر نوع اختیار مثبت است.
5. نرخ بهره بدون ریسک: این معیار را می­توان معادل با نرخ سود بانکی یا اوراق خزانه دولت در بازار سرمایه دانست. مشخص است که هر چه نرخ بهره بدون ریسک بالاتر باشد، پرمیوم پرداختی برای اختیار خرید (فروش)، بالاتر (پایین‌تر) است.
6. سود نقدی یا عایدی بین دوره: هرچه دارایی پایه تا زمان سررسید، عایدی بیشتری داشته باشد، پرمیوم پرداختی برای اختیار خرید (فروش)، کمتر (بیشتر) خواهد بود.

مجموعه عوامل بالا با استفاده از روش “بلک-شولز” به نتیجه‌گیری درباره ارزش یک اختیار می‌رسد. به منظور سهولت کار می‌توان از ماشین‌حساب‌های در دسترس از جمله در درگاه اینترنتی بورس اوراق بهادار تهران استفاده کرد.

ارزشمند شدن اختیارها

در این بخش، تمرکز بر ارزشمند شدن قرارداد اختیار در سهام خواهد بود. معنی “با ارزش شدن” در قراردادهای اختیار، تنها برای سمت خریدار اختیار معنا خواهد داشت؛ زیرا عایدی سمت فروشنده تنها منحصر به پرمیوم دریافتی از سمت خریدار است و از طرف دیگر، حد بالای زیان خریدار اختیار، محدود به مبلغ پرداختی پرمیوم خواهد بود. با توجه به این توضیح، ریسک سمت فروشنده بسیار بیشتر از سمت خرید است؛ به‌خصوص در صورتی که فروش اختیار خرید، بدون پوشش ریسک (مالکیت دارایی پایه) انجام شده باشد که قیمت می­تواند تا بی‌نهایت رشد کند و ضرر فروشنده بی‌نهایت شود. با توجه به توضیحات داده شده در قرارداد اختیار، سود اعمال خریدار برابر زیان اجرای تعهد از سمت فروشنده خواهد بود. در ادامه به مرور یک مثال در این باره می پردازیم:

تصور کنید که شخصی اختیار خرید سهم با قیمت فعلی 200 تومان را با قیمت اعمال 250 تومانی برای دو ماه دیگر با پرمیوم 5 تومان خریداری کرده است؛ در صورتی که قیمت سهم در دو ماه آینده 280 تومان شود، سمت خریدار حق خود را اعمال می­کند و سهم را به قیمت 250 تومان از طرف فروشنده قرارداد خریداری می‌کند و در بازار 280 تومان می­فروشد. در نتیجه؛ اختیار خرید 30 تومان (تفاضل 280 و 250) با ارزش بوده و سود کل خریدار 25 تومان (کسر 5 تومان از ارزش پرمیوم) بوده است.

گرچه اختیار قابل معامله در بازار سرمایه ایران، اروپایی است؛ اما لزوماً نیاز به نگهداری تا زمان سررسید و اعمال اختیار نیست. با توجه به مکانیزم تعریف نمادهای معاملات اختیار در بورس اوراق بهادار، امکان گرفتن موقعیت عکس اختیار اخذ شده و بستن موقعیت باز اختیار و در نتیجه شناسایی سود (زیان) ایجاد شده، محیا است. در صورتی که شخص، اختیار را با قیمت پایین‌تر خریداری کرده باشد و در بازار معاملاتی با قیمت بالاتر بفروشد، کسب سود می­کند.

اعمال یا تسویه نقدی

در صورتی که اختیار “با ارزش” باشد، اعمال یا تسویه اختیار در سررسید به دو روش نقدی یا فیزیکی انجام می‌شود. در روش فیزیکی؛ دارایی پایه مورد معامله تحویل داده می­شود، اما در روش تسویه نقدی، تنها مابه‌التفاوت قیمت روز دارایی پایه و قیمت توافقی قرارداد پرداخت خواهد شد. در زمان تسویه، قدرت تصمیم‌گیری در دست فروشنده اختیار خرید یا فروش است و تنها در صورتی که فروشنده تسویه نقدی را انتخاب کند، این روش انجام می­شود و در غیر این صورت اولویت با تحویل فیزیکی است. در بازار سرمایه ایران با توجه به سیستم سپرده‌گذاری مرکزی و محدودیت­های موجود، تنها زمانی بدون کسب تکلیف از فروشنده تسویه نقدی صورت می­گیرد که نماد دارایی پایه بسته باشد. سازمان بورس در تلاش برای رفع این مشکل است؛ چراکه ممکن است، بنا بر اطلاعات بسیار مثبت نماد، یک سهم بسته شده باشد؛ اما پس از بازگشایی، قیمت رشد قابل توجهی داشته باشد؛ اما در شرایط فعلی، تسویه نقدی بر طبق قیمت سهم در زمان بسته بودن انجام می­گیرد و در این بین سود خریدار اختیار دستخوش تغییر میشود.

مشخصات قرارداد

با توجه به تعریف صورت گرفته؛ در حالت پایه، اندازه هر قرارداد اختیار معامله سهام شامل یک هزار سهم پایه است. در نتیجه؛ در زمانی که شخصی 5 قرارداد اختیار به پرمیوم 6 تومان خریداری می­کند در واقع، اقدام به خرید اختیار خرید 5 هزار سهم به قیمت کل 30 هزار تومان کرده است. البته این رقم قبل از اضافه کردن کارمزد معامله است. کارمزد معاملاتی اختیار بر اساس آخرین مصوبات، برابر 0.108 درصد از ارزش معاملاتی است که نسبت به کارمزد معاملات سهام، بسیار ناچیز است.

در زمان یک اتفاق مهم در شرکتی مانند تقسیم سود، سهام جایزه، سود تقسیمی و سایر موارد که منجر به تغییر تعداد سهام شرکت یا تعدیل قیمت آن در بازار می­شود، اندازه هر قرارداد و قیمت اعمال تغییر پیدا می­کند که روش تعیین آن‌ها در “دستورالعمل معاملات قرارداد اختیار معامله سهام” در بورس اوراق بهادار تهران قابل ملاحظه است.

چرا دور دوم اوراق اختیار معامله بدون خریدار ماند؟

معاملات اختیار سهام (option) پس از مدت‌ها انتظار به‌طور رسمی از اواخر پاییز سال گذشته در بورس تهران راه‌اندازی شد. اقدامی که به اعتقاد کارشناسان گام مهمی به سوی استانداردهای بین‌المللی بود.

به گزارش TSEpress به نقل از روزنامه دنیای بازار اوراق اختیار معامله اقتصاد بازار سهام کشور مانند سایر بازارهای بزرگ اقتصادی، نیازمند ایجاد شرایط جدید معاملاتی از طریق توسعه ابزارهای مالی است و با توجه به اینکه قرارداد آپشن یا همان اختیار معامله از بهترین ابزارها برای پوشش و انتقال ریسک و نیز راهکار مناسبی در راستای کشف قیمت محسوب می‌شود، راه‌اندازی این ابزار پس از گذشت چند سال از عمر بازار سرمایه را، باید به فال نیک گرفت. با این حال هر چند این ابزار مالی جدید به‌عنوان یکی از اجزای پازل توسعه بازار سرمایه مورد توجه فعالان اقتصادی قرار گرفته، اما هنوز کاستی‌ها و نواقص زیادی برای رسیدن به جایگاه مطلوب خود دارد. بازار سرمایه ایران از عمق کم و محدودیت‌هایی برخوردار است که ابزارهایی مانند آپشن و معاملات آتی با پوشش ریسک و مدیریت حرفه‌ای پرتفوی‌ها به عمیق شدن آن کمک بسیاری می‌کند. اما این مهم در صورتی محقق خواهد شد که با اصول اجرایی، هدفمند و صحیح راه‌اندازی و با تکمیل کلیه این فرآیند، اقدام به ورود آن شود. نه مانند شرایط کنونی که در یک اقدام عجولانه و بدون درنظر گرفتن و ایجاد ساختارهای لازم، استفاده از این ابزار مفید را دچار فرصت‌سوزی کنیم. امری که در ورود و عدم استقبال سرمایه‌گذاران در ورود به اوراق اختیار معاملاتی که تا‌کنون منتشر شده، قابل مشاهده است. روز گذشته اختیار معامله خرید و فروش با سررسید مهرماه ۹۶ روی سهام سه شرکت گسترش نفت و گاز پارسیان، مدیریت پروژه‌های نیروگاهی ایران و پالایش نفت اصفهان منتشر شد و متاسفانه هیچ خرید و فروشی برای آپشن‌های مزبور به ثبت نرسید. از این مهم‌تر مشاهده یکی دو تقاضای ثبت شده با قیمتی به میزان ۱/ ۰ قیمت عرضه شده بود. این اختلاف شدید قیمتی نشانگر نبود استقبال از اختیار معاملات بود. در آپشن‌های عرضه شده در دوره‌های قبلی نیز چنین رفتار بازار اوراق اختیار معامله مشابهی قابل رصد بود. برای بررسی جزئیات بیشتر در راستای استقبال اندک از این ابزار مالی جدید و بیان دیدگاه‌ها درخصوص عوامل موثر بر این امر به گفت‌وگو با کارشناسان بازار سهام پرداختیم؛ طبق نظرات این مدیران نبود سازوکارهای مناسب، نبود نرم‌افزارهای مخصوص و فقدان آموزش در مورد عملکرد این ابزار، از مهم‌ترین‌ عوامل عدم موفقیت این ابزار‌ها بوده است. این سه عامل از جمله مهم‌ترین انحرافات استفاده از این ابزار در بازار سهام است. در این راستا پیشنهادهایی از قبیل ایجاد آپشن شاخص، ورود بازارگردان‌ها، الزام برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در خرید اختیار معامله درخصوص بهبود بازار این ابزار جدید مطرح شد. در ادامه به بررسی ضعف‌های استفاده از این ابزار و پیشنهادهایی در این باره از منظر دو کارشناس بازار سهام می‌پردازیم. بهبود سازوکارها در اولویت است مدیر تحقیق و توسعه شرکت بورس تهران با بیان اینکه می‌توان از برخی ابزارهای مشتقه به‌صورت ترکیبی به منظور تامین مالی و پوشش ریسک استفاده کرد، گفت: معاملات اختیار سهام یکی از ابزارهایی است که می‌تواند از بعد نقد‌شوندگی و تامین مالی به ذی نفعان بازار سرمایه کمک کند. رضا کیانی در ادامه افزود: با توجه به اهمیت بالای این ابزار برای توسعه بازار سرمایه، شاهد عدم استقبال برای این ابزار هستیم. وی در ادامه به اظهار دلایل این ناکامی پرداخت و گفت: مشخصات کنونی قراردادها، نحوه عملیات از قبیل محاسبه مارجین و اهرم، نبود نرم‌افزار معاملاتی مخصوص و فقدان آموزش مناسب از جمله مهم‌ترین‌ دلایل این موضوع است. کیانی در ادامه توضیح داد: در حال حاضر به دلیل نبود نرم‌افزار مخصوص برای استفاده در معاملات آپشن، محاسبه دقیق مارجین امکان‌پذیر نیست و این مولفه به‌صورت غیرحرفه‌ای و بسیار بالا محاسبه می‌شود و به این ترتیب اهرم به کارگیری در آپشن مورد نظر کاهش خواهد یافت. مارجین (‌MARGIN) وجه تضمین اولیه وجهی است که به‌عنوان ضمانت در انجام تعهدات از طرفین قرارداد دریافت و در حساب کارگزاری مسدود می‌شود. اهرم (Levrage) نیز یکی از گزینه‌های مهمی است که به معامله‌گران این امکان را می‌دهد که با مقدار کمی پول بتوانند معاملات بزرگ‌تر را انجام دهند. به‌طور مثال وقتی اهرم شما یک به ۱۰ است، شما می‌توانید معامله‌ای که به ۱۰۰ تومان پول احتیاج دارد را با یک تومان انجام دهید. به گفته کیانی، به هر میزان که اهرم مورد نظر بیشتر باشد، جذابیت معامله افزایش یافته و سرمایه‌گذاران اشتیاق بیشتری برای سرمایه‌گذاری و ورود به بازار آپشن نشان می‌دهند. نیاز جدی به نرم‌افزار‌های مخصوص وی ادامه داد: متاسفانه به دلیل نبود زیرساخت‌های دقیق و به خصوص نرم‌افزار مناسب، محاسبه مارجین و تضامین لازم وجود ندارد. در واقع آپشن به کار گرفته‌شده در در بازار سهام ایران مطابق با رویکردهای جهانی نیست و با مقیاس‌های بین‌المللی فاصله زیادی داریم. کیانی در ادامه افزود: درخواست برای خرید نرم‌افزار مرتبط با این موضوع داده شده تا به این ترتیب نه تنها موارد مطرح‌شده مرتفع شود. بلکه خریداری ابزارهای مشتقه نیز با سهولت بیشتری انجام شود. به گفته وی این نرم‌افزار هنوز تهیه نشده است. آپشن شاخص، رویکردی مناسب‌تر مدیر تحقیق و توسعه شرکت بورس تهران در ادامه به تجربه دنیا و استفاده از آپشن روی شاخص اشاره کرد و گفت: اصولا در دنیا حجم معاملات آپشن شاخص بسیار بالاتر از حجم معاملات آپشن سهام است و بسیاری از بورس‌های مطرح دنیا، معاملات خود را با آپشن شاخص آغاز کرده و این موضوع را به سهام نیز گسترش داده‌اند. کیانی ادامه داد: بورس تهران نیز از سال ۹۳ شاهد اعطای مجوز کمیته فقهی برای تاسیس و راه‌اندازی معاملات اختیار سهام بود. زیرساخت‌های مناسب با همکاری ارکان بازار سرمایه آماده و نخستین معاملات آپشن نیز از پاییز سال گذشته آغاز شد. وی در ادامه با اظهار این مطلب که‌ بهتر است این معاملات به جای سهام روی شاخص یا سبد سهام صورت می‌گرفت، گفت: کمیته فقهی مجوزی تحت‌عنوان تشکیل آپشن سبد سهام را اعطا کرد. اما طبق تصمیمات، این معاملات روی سهام آغاز شد. وی در ادامه تصریح کرد: شاید اگر آپشن را با شاخص یا سبد سهام آغاز کرده بودیم، شانس موفقیت بیشتری داشتیم و استقبال بالاتری از آن صورت می‌گرفت. کیانی در ادامه توضیح داد: چون در استفاده از ابزار مبتنی بر شاخص دیگر توقف نماد و قفل شدن نقدینگی وجود ندارد، می‌توان نقدشوندگی همیشگی را برای آن متصور شد. وی ادامه داد: با استفاده از این ابزار‌ها یکی از نگرانی‌ها و ابهامات سرمایه‌گذاران از توقف طولانی مدت نماد و عدم امکان معامله، مرتفع شده و معامله‌گران هر زمان که اراده کنند به دارایی خود می‌رسند. فقدان آموزش مناسب به گفته کیانی، آغاز به کار ابزارهای مالی جدید بسیار مهم است؛ اینکه چه زمانی و با چه استراتژای این ابزار را شروع کنیم؟ شانس موفقیت کدام روش بالاتر است یا دیگر ابهامات در این زمینه می‌تواند زمینه‌ساز موفقیت یا شکست در ورود ابزار جدید به بازار سرمایه باشد. وی ادامه داد: هر چند مشکل نرم‌افزاری موجود بسیار زیاد است، اما نبود آموزش صحیح نیز یکی دیگر از عوامل عدم استقبال از آپشن بوده است. متاسفانه آموزش و فرهنگ‌سازی مناسبی در این زمینه صورت نگرفته و شاید بتوان ناآگاهی ازساز و کار این معاملات را یکی دیگر از مهم‌ترین‌ دلایل حجم پایین استقبال دانست. عوامل ۵ گانه در این میان کورش شمس، از مدیران فعال بازار سهام با اشاره به این مطلب که راه‌اندازی بازار آپشن گامی مهم در توسعه بازار سرمایه است، گفت: آپشن زمانی با استقبال فعالان بازار روبه‌رو می‌شود که دایره مخاطبان بالایی داشته باشد. بنابراین یکی از مهم‌ترین دلایل در ناکامی و عدم استقبال از این ابزار جدید را می‌توان در عدم شناخت، نبود تبلیغات مناسب و برگزاری کلاس‌های آموزشی برای فعالان بازار یافت. وی ادامه داد: یکی از وظایف مهم بازار در درجه نخست، اطلاع‌رسانی مناسب درباره این ابزار به فعالان بورس و در مرحله بعدی تشویق سرمایه‌گذاران و متصدیان صنایع مختلف به استفاده از این ابزار است. شمس با اظهار این مطلب که برای رونق ابزارهای مالی جدید در بازار سرمایه، باید فرهنگ‌سازی مناسب بین فعالان بازار صورت گیرد تا آنها با ابزار‌ها و کاربردهای آن آشنا شوند، گفت: در تمامی بازارهای مالی دنیا، معاملات آپشن پیش‌زمینه راه‌اندازی معاملات سهام است. اما در بازار سهام ایران بدون درنظرگرفتن ساختارهای مناسب، شاهد ورود آپشن به بازار بودیم.وی در ادامه چند عامل مهم را در روند ناکارآمد بودن اوراق اختیار معامله تاثیرگذار دانست و گفت: عدم برگزاری دوره‌های آموزشی مناسب، نبود زیرساخت‌های فناوری عملیاتی به حد کافی، مشکلات موجود در بحث‌های مارجین، نبود آپشن در نمادهای شاخص‌ساز و با نقدشوندگی بالا و فقدان بازارگردان از مهم‌ترین دلایل این امربوده است. نبود بازارگردان شمس در ادامه با اشاره به بحث بازارگردان، افزود: نیاز به بازارگردان نه تنها در بازار نقد ما احساس می‌شود، بلکه نبود آن در آپشن نیز یکی از معضلات بزرگ است. وی ادامه داد: در این راستا می‌توان با الزام کمی برای نهادهای مالی، آنها را در نقش بازارگردان فعال کرد. به‌طور مثال صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت با توجه به الزام سازمان بورس، ملزم به اختصاص بخشی از دارایی خود به سهام دارند. ‌می‌توان این صندوق‌ها را مکلف به خرید حتی یک درصد از دارایی خود و چینش پرتفوی به آپشن کرد.شمس در ادامه تاکید کرد: این امر نه تنها به رونق بازار آپشن کمک بالایی خواهد کرد، بلکه خود به‌عنوان یک بازارگردان وارد عمل شده و این نقش را نیز پررنگ‌تر می‌کند. اختیار معامله را بیشتر بشناسیم اختیار معامله، قراردادی با اهمیت و دارای جایگاهی ویژه در بازارهای بین‌المللی است. اما برای اینکه این قرارداد بتواند تحولی در بازار سرمایه ایجاد کند، باید مجموعه‌ای از فاکتورها و پیش نیازها رعایت شود؛ در گام نخست، باید قرارداد آپشن را در راستای کارکرد اصلی‌اش یعنی پوشش ریسک به کار گرفت تا ناظر تحولی مثبت در بازار سرمایه باشیم. در این میان، یکی از وظایف مهم بازار در درجه نخست، اطلاع‌رسانی مناسب درخصوص این ابزار به فعالان بورس و در مرحله بعدی تشویق سرمایه‌گذاران و متصدیان صنایع مختلف به استفاده از این ابزار است. در واقع برای رونق ابزارهای مالی جدید در بازار سرمایه، باید فرهنگ‌سازی مناسب بین فعالان بازار صورت گیرد تا آنها با ابزارها و کاربردهای آن آشنا شوند. امکان کاهش میزان ریسک سرمایه‌گذاری در سهام، افزایش میزان تحلیل بازار و برآورد انتظارات بازار از آینده سهام از جمله مزایای راه‌اندازی آپشن است. ایجاد فضای معاملاتی برای کسب سود بیشتر نیز از جمله دیگر اهداف این ابزار است؛ به‌طوری‌که با فراهم آوردن فضایی برای عده‌ای که قصد کسب سودهای بیش از حد معمول دارند و می‌تواند با استفاده صحیح از ابزار مزبور، ریسک نوسانات بالا را کاهش دهند. علاوه بر این نگاه تحلیلی به آینده و همچنین انتظار برای حرکت سهام در دوره میان مدت را می‌توان از دیگر منفعت‌های آپشن برشمرد.